Hayvan Sağlığı Hizmetlerinde Antibiyotik Kullanım Stratejileri ve Veteriner Hekimlerin Rolü
Prof.Dr. Ender YARSAN
Türk Veteriner Hekimleri Birliği Merkez Konseyi
Bornova - 2007
Veteriner İlaçlarının Kullanım Amaçları
Her hayvan yaşamında ilaca bir ya da birçok kez maruz kalır; bazıları ise ömürlerinin hemen tümünü ilaçla geçirmek durumundadır
• Hastalıkların Sağaltımı ve Önlenmesi
• Davranışların Değiştirilmesi
• Gelişmenin Hızlandırılması
• Verimin Artırılması
• Gıda Kalitesinin İyileştirilmesi
Veteriner Hekimin Sorumlulukları
(Bilinçli ve Güvenli İlaç Kullanımı)
• Hastalığın doğru tanısı, doğru ilaç kullanımı, ilacın zamanında kullanılması
• İlacın zararlı etkilerinin de olabileceği bilinci
• Bireysel tedavi uygulaması
• İlaç prospektüsü bilgilerine uyulması
• Kontrolsüz ve aşırı ilaç kullanımından kaçınılması
• Koruyucu hekimlik, iyi-bakım beslenme uygulamaları
• Kalıntı riskinin değerlendirilmesi
• Reçetenin uygun şekilde düzenlenmesi
• Miadı dolmuş ilaçlar
• Kullanılan ilaca ilişkin kayıt tutulması
• İlacın uygun şekilde saklanması ve bertaraf edilmesi
• Uygulayıcı personele yönelik riskin göz önünde tutulması
Ruhsatlı Veteriner İlaçları
• 2007 Yılı (Mart) : 1649 Müstahzar;
• 1151 Yerli+498 İthal
• Kullanımda Olan : 500-600
• Antibakteriyel: 363
• Antelmintik: 145 Dolayında
• Ektoparaziter: 83 Dolayında
• Antiseptik: 29
• Dezenfektan: 81
• Vitamin-mineral: 46
• Diğer Müstahzarlar
Etkin Maddeler
• Toplam: >300
• Antibiyotikler: >70
• Antelmintikler: >30
• İnsektisidler: >30
• Antiseptik-Dezenfektanlar: >40
• Hormonlar: >20
• Sindirim Sistemi İlaçları: 15
• Vitaminler: 15
• Diğerleri
Antibiyotiklerin Kullanımı
• Antibiyotik kullanımı geniş bir çerçevede ele alınmalı ve hayvan ıslahı, refahı, hijyen, besleme ve aşılama sistemlerinden ayrı olarak düşünülmemelidir
• Antibiyotik gereksinimini azaltmak için hastalıklar sürekli kontrol edilmeli ve antibiyotik kullanımının yanı sıra bütüncül (holistik) yaklaşımlarda bulunulmalıdır
Antibiyotiklerin Bilinçli Kullanımı
• Veteriner hekimlikte antibiyotiklerin bilinçli kullanımı son derece önemlidir
• Hedef;
• Antibiyotiklerin sağaltıcı etkisini yükseltmek
• Dirençli mikroorganizmaların oluşumunu en aza indirmek
Antibiyotiklerin Bilinçli Kullanımı: Temel İlkeler
• Doğru Antibiyotik Seçimi
• Kesin Tanının yapılması
• Türe ve Hastalığa Göre Onaylanmış İlaçların Kullanılması
• Saha Çalışmaları Sonucu Etkisi Bilinen İlacın Kullanılması
• İlaçların farmakokinetikleri ve dokulardaki Dağılımı
• Bağışıklılık Sistemine Etkileri
• Etki Spektrumları
• Antibiyotik Kombinasyonları
• Kullanım Dozu
• Sağaltımın Süresi
• Grup Sağaltımı
• Stratejik Sağaltım
• Reçetelendirilme ve Kayıt Tutulması
Antibiyotik sağaltımında başarısızlık
• Tanı doğru olmayabilir
• Bakteri duyarlı olmayabilir
• Bakteri direnç kazanmış olabilir
• Süperenfeksiyon durumu
• Hayvan sahibinin reçeteye uygun olarak ilacı uygulamaması,
• Reçeteye yazılan ilacın dozunun yetersiz olması, ya da yeterli süreyi içermemesi,
• Uygun olmayan bir antibiyotiğin reçetelendirilmiş olması,
• Antibiyotiğin enfekte bölgeye ulaşamaması,
• Konağın antibiyotiğe yanıtının sistemik bir hastalığa bağlı olarak engellenmesi,
• Yem katkı maddeleri ve sudaki mineral tuzlara bağlı olarak antibiyotiğin inaktivasyonu
Antibiyotik kullanılmasındaki hatalar
• Yanlış tanı,
• Etkili olmayan düzeyde ilaç kullanılması,
• Hastalığa karşı spesifik bir etkinliği kanıtlanmamış ilaçların kullanılması,
• Komplike olmamış viral hastalıkların sağaltımında kullanılması,
• Sağaltımın başarısız olmasına neden olan diğer faktörler dikkate alınmadan, çok hızlı veya yanlış şekilde antibiyotik değiştirilmesi,
• Prospektüse ve yazılı olarak belirtilen talimatlara uyulmaması
Antibiyotiklerin
Kullanımından İleri Gelen Sakıncalar
• Dirençli Mikroorganizma Suşları Ortaya Çıkabilir
• Gıdalarda İlaç Kalıntıları
• Bağışıklık Sistemi Etkilenir
• Baskı şeklinde
• Uyarı şeklinde
• İlaçların Doğrudan Etkileri Mevcuttur
• İlaç alerjisi
• Endotoksik şok
• Müsbet Comps testi
1. Antibiyotiklere Direnç
• Antibiyotiklere karşı dirençlilik antibiyotiklerin tüm dünyada yaygın olarak kullanılmasından önce bile görülmüştür
• Bakterinin antibiyotikten etkilenmemesi
1. Doğal direnç
2. Kazanılmış direnç - Çapraz direnç (cross- reaction)
1. Doğal direnç
o Enterobacteriaceae –Penisilin G
o Gram pozitiflerde – Polimiksin B
o Gram negatif - benzilpenisilin
2. Kazanılmış direnç
o Tekrarlanan temas sonucunda
o Mutasyonal direnç
§ İlaç – bakteri teması gerekmez
§ Streptomisin tipi direnç
§ Hızlı ve ileri derecede
§ Penisilin tipi direnç
§ Yavaş ama derecesi artan
o Aktarılabilir direnç
1. Transdüksiyon 2. Transformasyon 3. Konjugasyon
• Çoklu Dirençlilik
• Dirençlilik, değişik mekanizmalara bağlı olduğu gibi, aynı antibiyotiğe karşı birden fazla mekanizma da etkili olabilmektedir
• Çapraz direnç (cross- reaction)
• Polimiksin B ve kolistin, neomisin ve kanamisin
• Eritromisin ve linkomisin
Dirençlilik Transferi
Birçok dirençli mikroorganizma kaynağı bulunmaktadır. Bunlar;
• Hayvanlar ve hayvan dışkısı,
• İşleme sırasında kontamine olan hayvansal kaynaklı besinler,
• Kontamine çevreden gelen meyve ve sebzeler,
• Kontamine su,
• İnsanlar
2. Hayvansal Gıdalardaki İlaç Kalıntıları
• Gıda maddelerindeki ilaç kalıntıları
• Tüketici sağlığını ve refahını
• Ülke ekonomisini ilgilendiren
• Uluslararası boyutu olan bir husustur
• İlaç kullanıldığı sürece, hayvansal kaynaklı gıdalarda ilaç kalıntıları bulunacaktır ; önemli olan kalıntıların sıklığını ve düzeyini kontrol altında tutmaktır
• Gıdalarda bulunmasına izin verilen miktarın üzerindeki kalıntılar toksikolojik yönden tüketiciler için potansiyel tehlike oluştururlar
Kalıntıların Sebepleri
• İlacın Vücuttan Arınma Süresine Uyulmaması
• İlaçla İlgili Sebepler
• Kullanım Sorumluluğu
• Hastalık Hali
Kalıntıların Yol Açabileceği Etkiler
• İlaç Alerjisi
• Farmakolojik-Toksikolojik Etki
• Karsinojenik-Teratojenik-Mutajenik Etki
• Cinsiyet Özelliklerinde Değişme
• Dirençli Bakteri Suşlarının Ortaya Çıkması-Gıda Zehirlenmeleri
• Tüketicilerde Sindirim Sistemi Bozuklukları
Direnç Gelişiminin Düzenli İzlenmesi
• Günümüzde antibiyotik dirençliliği konusundaki bilgiler yetersizdir
• İzleme hem veteriner hekimliği hem de halk sağlığı bakımından önemli olan mikroorganizmaları hedef almalıdır.
• Bu amaçla çiftliklerden, mezbahalardan ve besinlerden tesadüfi örneklerle yapılan çalışmalar desteklenmelidir
• Bu tür izleme planlarının oluşturulması, doğru antibiyotik kullanımının sağlanması bakımından önemlidir
Antibiyotiklere Karşı Alternatifler ve Karma Hastalık Kontrol Programları
• Antibiyotik kullanma ihtiyacının azaltılması bakımından sistematik koruyucu uygulamaların geliştirilmesinin önemi özellikle ifade edilmelidir.
• Koruyucu hekimlik, sağaltımdan daha önemlidir
• Besi hayvanlarında antibiyotik kullanımı düşünülürken;
• Hijyen ve dezenfeksiyon işlemleri, biyogüvenlik, sürü yönetimi, aşılamalar da göz önünde tutulmalıdır
• Bu kontrol programlarındaki antibiyotik kullanımı düzenli olarak değerlendirilmeli ve etkinliğine bağlı olarak kullanımın azaltılması ya da durdurulması düşünülmelidir
…TEŞEKKÜRLER…
